بخش راز و جرگلان در شمال شهرستان بجنورد در استان خراسان شمالی قرار دارد. این بخش در شمالی‌ترین محدوده شهرستان و از سمت شمال هم مرز با کشور ترکمنستان است. اقلیم و جغرافیای این منطقه عبارت‌اند از کوه‌ها و تپه‌های پست‌وبلند و دره و دشت‌های میان کوهی کوچک.
مهم‌ترین رودخانه منطقه رود اترک است که از بخش‌های جنوبی این منطقه می‌گذرد و از لحاظ تقسیمات سیاسی خارج از حوضه بخش راز و جرگلان است. مهم‌ترین منابع تأمین آب منطقه چشمه‌ها و جویبار‌های دائمی هستند که در گوشه‌وکنار دره‌ها جریان دارند. امروزه تعداد زیادی از رودخانه‌های کوچک منطقه که از به هم پیوستن چشمه‌ها تشکیل می‌شدند، در اثر خشکی چشمه‌ها بی‌آب شده‌اند. استقرار‌ها و سکونت‌های عمده منطقه به طور مثال شهر راز و غلامان و منطقه جرگلان، در دشت‌های میان کوهی کوچک تشکیل شده است و سکونتگاه‌های کوچک و فصلی در دامنه‌های پرشیب و دره‌های کوچک به وجود آمده‌اند. مهم‌ترین پیشه مردم منطقه دامداری و کشاورزی است که در مقایسه با یکدیگر به نظر می‌رسد دامداری به دلیل شرایط جغرافیایی خاص (کوه‌ها و دره‌های متعدد) رونق بیشتری دارد همچنین تولید صنایع‌دستی در میان مردم این منطقه از جایگاه بسیار مهمی برخوردار است.
این منطقه که بین سرزمین‌های جنوب ترکمنستان و شمال خراسان و در هم‌جواری استان گلستان قرار گرفته است، از لحاظ مطالعه سکونتگاه‌های باستانی بسیار حائز اهمیت است. نداشتن هیچ‌گونه اطلاعات باستان‌شناسی از منطقه و ناشناخته بودن سنت‌های تاریخی و فرهنگی آن، از جمله عواملی هستند که هر پژوهشگری را علاقه‌مند به مطالعه آثار و محوطه‌های این بخش شهرستان می‌کند.
بنای شاهزاده حمید در ۲۰۰ متری شرق روستای راستقان در دامنه‌های کم شیب کوه قرار دارد. روستای راستقان و این بنا هر دو در دامنه‌های شمالی یک دره عریض با جهت شرقی - غربی بودند. از داخل این دره یک رودخانه کوچک با آب دائمی جریان دارد که از ۳۰۰ متری جنوب اثر مذکور می‌گذرد. ریخت طبیعی زمین در این منطقه عبارت است از کوه‌ها و تپه‌های خاکی و دره‌های کم‌عمق عریض. پوشش گیاهی منطقه شامل درختچه‌ها وحشی و بته‌های خار و باغات گردو و انگور است.
مشخصات اثر:
ساختمان و پلان امامزاده عبارت است از یک بنای چندضلعی گنبددار. ورودی بنا یک ایوان در سمت غرب بنا و رو به روستای راستقان است. از خارج بنا به شکل هشت‌ضلعی و در داخل چهارضلعی است. طول غربی - شرقی بنا با وجود ایوان ورودی ۶ متر و عرض شرقی غربی آن ۵ متر است. پلکانی در قسمت شمالی بنا به طول یک متر و ارتفاع ۲ متر است که با ۶ پله به پشت‌بام بنا منتهی می‌شود. گنبد با پوشش جدید سیمانی امروزی به شکل نیم‌دایره است که میلی مکعب مستطیل شکل به ارتفاع ۹۰ سانتی‌متر در رأس گنبد قرار گرفته است. قطر گنبد در بخش پشت‌بام بنا ۵/۳ متر است. متأسفانه امروزه بخش‌های خارجی بنای شاهزاده حمید با مصالح جدید مرمت شده و تمامی تزئینات و ویژگی‌های خارجی بنا زیرلایه ضخیمی از سیمان قرار گرفته است. بخش‌های داخلی بنا نیز شامل تمامی دیواره‌ها از کف تا ارتفاع ۱/۵ متر از سیمان پوشیده شده؛ اما خوشبختانه بخش‌هایی از طاق‌ها در چهار جهت بنا و گنبد اثر دست‌نخورده و هنر آجرکاری و تبدیل طاق به گنبد به‌خوبی نمایان است. مصالح به‌کاررفته در بنا شامل ملاط گچ و آجر‌های مربع شکل است بخش‌های داخلی بنا با گچ اندود شده است. بنا در قسمت داخلی عبارت است از یک حجم چهارضلعی با طاق‌هایی در چهار جهت که این طاق‌ها از کف شروع می‌شود و در قسمت طلاقی گنبد به چهارضلعی با ساخت سه کنج و یا اصطلاحاً چپیره به گنبد منتهی می‌شود.
- تاریخچه و وجه تسمیه اثر:
با توجه به کتیبه ساخت بنای شاهزاده حمید بر روی سر در ورودی آن تاریخ ساخت بنا ۱۳۱۴ هجری قمری برابر با اواخر حکومت قاجار است. در مورد وجه تسمیه اثر می‌توان به کتیبه جدیدی که بر روی سنگ مزار بنای شاهزاده حمید نوشته شده است اشاره کرد که چنین نوشته شده:
" بسم‌الله الرحمن الرحیم
گنبد شاهزاده عبدالحمید ابن شاهزاده یحیی ابن زید ابن حسن مجتبی ابن علی علیه‌السلام
اولاً اینکه: ۴۲۴ سال قبل از این روستای ما به نام رستم خان بود، آقا به دست یاقی‌ها شهید شد در آن زمان دور مزارش دیوار یک‌متری بود. تا زمانی که پدرانمان این روستا را بنیان‌گذاری کردند. الان ۸۹ سال است که این روستا را راستقان نام نهاده‌اند. در ابتدا که روستا درست شده بود مزار این آقا به استادی: استاد شیخ علی ترک گنبد و بارگاه درست کردند.
والسلام و علیکم و...
یاد بودی از حقیر ملا براتعلی رستگار"
بنای تاریخی شاهزاده حمید در سال ۱۳۸۵ با شماره ۲۴۲۳۶ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
انتهای پیام/
